ترمه، نوعی پارچه گران‌بهای بافته شده از الیاف بسیار لطیف است که از صنایع دستی نساجی نفیس ایران به شمار می‌رود. ترمه نوعی از منسوجات سنتی ایران است که از گذشته‌های بسیار دور در ایران بزرگ تولید می‌شد. کاربرد پارچه ترمه در محصولات متنوعی همچون رومیزی ترمه، رانر ترمه، کوسن ترمه، سجاده ترمه، جانماز ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، سرمه‌دوزی، کراوات ترمه، البسه ترمه و غیره از دیرباز جزئی از فرهنگ ایرانی بوده و هست. در آغاز زرتشتیان پایه‌گذار هنر ترمه‌بافی بودند و از آن برای دوخت شلوارها و جامه‌های سنتی و مذهبی به خصوص مراسم و جشن‌های خود استفاده می‌كردند كه از نوع راه راه آن (محرمات) به عنوان شال كمر نیز استفاده می‌نمودند. معمولا ترمه را با بته جقه‌های آن می‌شناسند كه خود داستان و توصیفی دارد كه این‌چنین است: نماد و نقش ترمه برگرفته از سروی خمیده است كه ریشه در فرهنگ اصیل ایرانی، زرتشتی دارد كه علاوه بر فروتنی و خضوع در برابر معبود (اهورامزدا) داستانی این چنین دارد كه زرتشت پیامبر قدیم ایران‌زمین این درخت بهشتی را در پیشگاه آتشكده كاشت و از آن به بعد این سرو خمیده به عنوان نماد و نقشی مقدس و اهورایی در نفیس‌ترین پارچه یعنی ترمه از آن استفاده می‌شده و هنوز هم استفاده می‌شود. در آغاز همه ترمه‌ها كاملا دستباف بدون دخالت هیچ دستگاهی بافته می‌شده كه بعدها در قرون بعد كم كم دستگاه‌های سنتی بافت ترمه ساخته شد و تا همین چهل پنجاه سال پیش هم، باقی ترمه‌ها با همین دستگاه‌های سنتی بافته می‌شد و با ورود صنعت و ماشین و دستگاه‌های ریسندگی و بافندگی به این رشته، بافت ترمه اكنون به‌گونه تمام ماشینی در كیفیت و ضخامت های مختلف از جنس ابریشم و در اندازه و پهنای 70، 90، 95، 1 متر، 120، 140، 150، 180 و 2 متر و حتی پهنای 3 متر هم با توجه به كاربرد آن بافته می‌شود. از معروف‌ترین و باقدمت‌ترین کارخانه‌های ترمه كه حرف اول را در کیفیت و تنوع ترمه می‌زنند می‌توان به گروه کارخانه‌های ترمه رضایی، ترمه حسینی و ترمه سالاری اشاره کرد و همچنین در زمینه تولیدات عمده سرمه‌دوزی می‌توان نام ترمه اصفهان را نام برد. از نظر ارزشی ابتدا در رده نخست ترمه‌های قدیمی (ترمه اصل) قرار می‌گیرد كه از جنس كرك و پشم بافته می‌شدند و به خاطر دستباف بودن و قدیمی بودن و شناسنامه‌دار بودنشان به عنوان کالایی عتیقه از گران‌بهاترین و نفیس‌ترین ترمه‌ها هستند و در انواع سوزنی، بقچه‌ای و شال ترمه که شامل: طرح‌های راه راه، محرمات، شال چارقدی، شال بندی، شال اتابکی، شال کشمیری و شال یزدی بافته می‌شده و متداول‌ترین نقش‌های به كار رفته در آن‌ها بته جقه گوزنی درختی و گل بنفشه است. بر روی این ترمه اصل در اصفهان با سرمه اصل (سیم نقره با روكش آب طلا) دوخت سرمه‌دوزی انجام می‌شود كه قیمت این دست‌بافته‌ها گاهی تا چند میلیون تومان و حتی بیشتر می‌رسد و ارزش فراوانی در گذر زمان پیدا كرده‌اند. در رده دوم از نظر ارزش ترمه‌های ابریشمی هستند كه در گوناگونی و تنوع رنگ و نقش بسیار بصورت ماشینی در پهناهای مختلفی بافته می‌شوند.
ترمه همانند فرش دستباف دارای تار و پود است که پود در پشت پارچه ترمه به صورت آزاد قرار می‌گیرد. ترمه اصیل ایران لاکی یا عنابی رنگ است و طرح بته جقه یا سرو خمیده جزء لاینفک آن است. امروزه با توجه به گرایش روزافزون جوامع مدرن به نمادهای سنتی و بومی، محصولات ترمه همچون کیف ترمه و ساک ترمه نیز بسیار مورد توجه قرار گرفته است. امروزه با پیشرفت صنعت نساجی و بافت پارچه ترمه در طرح‌ها و رنگ‌های متنوع بافته می‌شود. نقش ترمه در محصولاتی نسبتا نوینی همچون کوسن ترمه، تابلو ترمه، روتختی ترمه، پشتی ترمه، لحاف ترمه، پرده ترمه، رومبلی ترمه، کتاب‌های نفیس ترمه، صندوقچه ترمه، جعبه جواهرات ترمه، کیسه شاباش ترمه، لباس ترمه، کفش ترمه و رومیزی‌های ترمه سرمه‌دوزی شده از جمله مهم‌ترین محصولات تولید شده با پارچه ترمه می‌باشند. نقش‌های منحنی مانند: بته جقه و گل‌های شاه‌عباسی در رنگ‌های مختلف در ترمه به کار می‌روند. ترمه با طرح‌های بسیار متنوعی در نقاط مختلف ایران بافته می‌شود و ترمه یزد به زیبایی بسیار معروف است.برای ترمه‌بافی از ابریشم و پشم مرغوب با الیاف بلند استفاده می‌کنند. نخ‌ها با رنگ‌های گیاهی و مواد مصنوعی طبیعی، و بیشتر به رنگ‌های عنابی، قرمز، سبز، نارنجی و مشکی رنگرزی می‌شوند. برخی از نقش‌های متنوع ترمه‌بافی عبارتند از: بته جقه، گل‌های شاه عباسی، بته خرقه، شاخ گوزنی، امیری، راه راه (محرمات)، بته سروی و بته بادامی.
در گذشته نقش‌های ترمه را به روش انگشتی ایجاد می‌کردند ولی امروزه از دستگاه چهاروردی (که برای شعربافی و نساجی سنتی به کار می‌رفت) استفاده می‌شود. ترمه‌بافی از اوایل دوران صفویه در ایران رونق داشته ولی اکنون به یمن و همت هنرمندان سخت‌کوش ایرانی درحال به روز شدن است و در یزد، کاشان، کرمان، اصفهان و تهران کارگاه‌های ترمه‌بافی وجود دارند.
ترمه‌بافی نیز مثل خیلی دیگر از صنایع دستی در زمان صفویه به اوج خود رسید و ترمه یکی از محصولات صادراتی ایران شد. در عکس‌ها و نقاشی‌های زمان قاجار استفاده از ترمه خیلی دیده می‌شود. این پارچه بیشتر در لباس‌های فاخر زنان و مردان و البته به صورت کاربرد‌های تزیینی مثل روتختی، رو مجمعی، رومیزی ترمه، انواع بقچه‌های حمام، کیف، پرده و سجاده و غیره بوده است.
این روزها از پارچه ترمه بیشتر برای مبل، پشتی و رومیزی استفاده می‌کنند و برخلاف گذشته که این پارچه در انحصار رجال و اشراف و پادشاهان بود امروز اقشار متوسط جامعه از ترمه استفاده می‌کنند و از آن برای هدیه دادن در عروسی، اعیاد و مراسم‌ها استفاده می‌شود.
برای بافت ترمه، از ابریشم و پشم سفید و مرغوبی که الیاف بلند داشته باشد استفاده می‌کنند. بعد از این که پشم به اندازه کافی سفید شد معمولاً به رنگ‌های عنابی، قرمز، سبز، نارنجی و مشکی رنگرزی می‌شود. زمانی که هنوز دنیا ماشینی و اتوماتیک نشده بود و دستگاه «ژاکارد» به ایران نیامده بود بافندگان با انگشت‌های ظریف و باریک خود طرح‌های ریز و پیچیده را می‌بافتند و در پایان اسم بافنده در گوشه ترمه نوشته می‌شد؛ تا این‌که بافنده‌ای به اسم رضا ترک، از «ماکو» برای بافت ترمه استفاده کرد.
بعد از داستان تولید ترمه خوب است بدانیم از این پارچه گران‌بها چطور مراقبت کنیم!
* پارچه ترمه با همه استحکام و مقاومت، در برابر نور و رطوبت آسیب‌پذیر است. اگر رومیزی ترمه دارید هرگز آن را در جایی که در معرض آفتاب است قرار ندهید؛ چون رنگ پریده می‌شود.
* این پارچه به دلیل داشتن ابریشم، حساس است؛ پس بهترین روش شستشوی آن سپردن ترمه به خشک‌شویی یا بخارشویی است. اما اگر می‌خواهید رومیزی یا سجاده خود را در خانه بشویید اول آن را در هوای آزاد آویزان کنید و به آرامی به آن ضربه بزنید تا گرد و غبار از آن خارج شود بعد با آب ولرم و مواد شوینده ملایم که آنزیم یا سفیدکننده ندارد خیس کنید و با دقت و بدون چنگ زدن بشویید. برای خشک کردن ترمه آن را به صورت افقی و در محیط باز خشک کنید.
* اگر خواستید ترمه را اتو کنید حتماً بر روی یک پارچه نخی و از پشت به رو اتو کنید.
شاید به قطع ندانیم زادگاه ترمه ایران است یا کشمیر اما قاطعانه می‌توان گفت هنرمندان سرزمینمان طی سالیان سال از چرخ‌های ریسندگی تا کارخانه‌های نیمه‌صنعتی در شکوفایی و تعالی هنر ترمه‌دوزی و تولید و بافت این پارچه ارزشمند و فاخر تلاش کرده‌اند و می‌کنند (مانند ترمه یزد) و چه خوب است اگر ما هم با حمایت از صنایع‌دستی و هنری کشورمان سهم خود را در این چرخه ایفا کنیم.