دانش نامه

قلم کاری چیست

قلم کاری به هنر افزودن طرح و نگار به پارچه ها گفته می شود. امروزه طرح ها با استفاده از قالب های چوبی آماده بر روی پارچه ها حک شده و زیبایی بصری دو چندانی را به پارچه ها می دهند. در گذشته، هر کدام از طرح ها و رنگ ها با قلم بر روی پارچه ترسیم می شد و ساخت پارچه ها و لباس های قلم کاری نیازمند ساعت ها تلاش و دقت هنرمندان بود. با افزایش نیاز به پارچه های قلم کاری شده و گسترده شدن بازار کار این هنر، چاره ای به جز استفاده از قالب های چوبی آماده نبود، بنابراین، هنرمندان بجای رسم طرح ها و رنگ آمیزی کردن آن ها با قلم مو، از قالب های چوبی آماده ای استفاده کردند تا بتوانند تیراژ تولید محصول را بالا برده و در عین حال، هزینه ی تمام شده ی آن را کاهش دهند.

طول عمر پارچه ها و کل منسوجات در مقایسه با فلزات، چوب و … (سایر صنایع دستی) کم بوده و بنابراین، آثار بجای مانده از این هنر ایران زمین، کم است. اما طبق سفرنامه ها و بررسی های کارشناسان، قدمت این هنر بیش از یک هزاره بوده و در دوران غزنویان نیز قلم کاری پارچه ها رواج داشته است. در سفرنامه های گردشگران چین ذکر شده که 140 سال پیش از میلاد مسیح، پارچه های طرح دار از هند به چین برده شده بودند و احتمال می رود که صنعتگران هندی، جزو پیشگامان زمینه چیت سازی (چاپ بر روی پارچه) باشند. با گذر زمان و صادرات پارچه های زینتی چاپی به سراسر جهان (مصر، چین و ایران)، روش های جدیدی برای چاپ بر روی پارچه ابداع شد. نقل است که یکی از اساسی ترین این پیشرفت ها در نحوه تزیین پارچه های پشمی، پنبه ای و ابریشمی در دوره سامانیان انجام گرفته است.

 

در آن دوران، استفاده از پارچه و لباس های قلم کاری، نشان دهنده تمکن مالی مناسب بوده و از این رو، از قلم کاری بیشتر برای مردم مرفه جامعه استفاده می گردید. طبق مستندات تاریخی، در زمان حکومت صفویه، این هنر همانند سایر هنرهای آن روزگاران از رونق خاصی برخوردار شد و بازار قیصریه اصفهان به قطب قلم کاری ایران و بلکه جهان، تبدیل گشت.